Trudno jest określić obyczajowe granice w sztuce. To, co kiedyś było nieobyczajne, dzisiaj może już być klasyką. Ale w polskiej rzeczywistości politycznej twórcy coraz mocniej zderzają się z nieoficjalną cenzurą i chimerycznością państwowego mecenatu, który obcinaniem finansowych dotacji chce wpływać na treści prezentowane w teatrach, galeriach, na eventach.
Reklama
Czy w kulturze mamy do czynienia z pozainstytucjonalną cenzurą? Czy Kraków i inne duże ośrodki miejskie jeszcze się przed nią bronią? Rozmawialiśmy na ten temat z Witoldem Beresiem, redaktorem naczelny miesięcznika „Kraków i świat”, dziennikarzem, pisarzem i producentem filmowy.
ZOBACZ ROZMOWĘ:
Kultura to siła
Zdaniem naszego gościa nieoficjalna cenzura, która u nas istnieje, jest jeszcze gorsza od tej instytucjonalnej. Witold Bereś podkreśla, że wszystkie cywilizowane państwa są świadome, że kultura to ich siła i dotują ją. A "dzikie" państwa dają pieniądze tylko na takie instytucje i przedsięwzięcia artystyczne, które służą ich celom imperialnym.
Wartością kultury zachodniej jest dialog i spór, bo to inspirujące. I tam się nie zdarza, by jakaś instytucja kulturalna miała obcięte finansowanie, bo stworzyła coś kontrowersyjnego.
„To tylko muzułmańscy terroryści irytują się karykaturami. Cywilizowani ludzie wiedzą, że karykatura, to tylko karykatura, tekst teatralny, to tylko tekst, a obrazek to tylko obrazek. W Polsce pałką na kulturę jest obcinanie pieniędzy tym, z którymi jest władzy centralnej nie po drodze.” - podkreśla Bereś.
Reklama
„Jesteśmy w takiej czarnej dziurze między demokracją zachodnią a cywilizacją azjatycką. Powstają teatry, ale jeżeli kogoś coś urazi, to od razu obcinane są pieniądze.” - zauważa nasz gość.
Uczucia religijne bardzo wrażliwe
W Polsce na pierwszym miejscu są obrażane uczucia religijne. Witold Bereś uważa ten zapis za absurd, bo obrazić można kogoś, osobę. Zapis dotyczący uczuć religijnych dopuszcza ogromną dowolność, bo to jest niewymierne i nieweryfikowalne.
„Jeśli sztuka jest kontrowersyjna, to pobudza ludzi do myślenia. Poza tym na tym polega budowanie sztuki, że się nie mówi do wszystkich i nie ma utworów, dzieł, które byłyby dla wszystkich ” - zauważa.
Poza dużymi ośrodkami miejskimi, trudniej jest bronić się przed cenzurą polityczna i społeczną, choć Witold Bereś podaje przykład Warszawy i Teatru Polonia, któremu są obcinane środki za... poglądy polityczne Krystyny Jandy. A w Krakowie z cenzurą mierzył się Stary Teatr czy obecnie dotknęła Teatr im. Słowackiego.
Nawet prywatny Teatr Nowy Proxima, nagrodzony w konkursie miesięcznika „Kraków i świat” za spektakl o Korze Jackowskiej miał cofnięte dofinansowanie z Ministerstwa Kultury. Uznano go za bluźnierczy, choć minister Gliński go nie widział. Ale nasz gość uważa, że i tak mamy nie najgorzej.
„Na szczęście w Krakowie na decyzyjnych stanowiskach zasiadają ludzie, którzy wiedzą, że Kraków musi być miastem kultury. I wydaje się u nas na kulturę 4,5% budżetu! Kultura jest segmentowana, jedni lubią to, inni tamto. Ale w większym mieście jest to łatwiejsze.” Reklama
Jak się bronić przed cenzurą w polskiej kulturze?
Na to pytanie Bereś odpowiada krótko: „Po prostu trzeba zmienić władzę!.” Zapytany, czy sztuce można narzucać granice, odpowiada:
„To jest odwieczne pytanie. Kiedy Duchamp w latach 20-ych wieszał sedes, to wszyscy byli obruszeni. Od tego czasu mieliśmy sedesów od groma. Moim zdaniem chodzi o to, że sztuka nie jest nam wrzucana na siłę. Żeby zobaczyć spektakl, który kogoś obraża, trzeba pójść na ten spektakl. Jeśli film jest dla kogoś obrazoburczy czy pornograficzny, to mamy przycisk on i off. Dla dorosłych sztuka nie ma żadnych granic.”
