W dwudziestoleciu międzywojennym znajdował się tu istotny ośrodek wymiany myśli naukowej i kulturalnej. Kawiarnia Esplanada (późniejszy Cristal) była miejscem spotkań profesorów, muzyków i literatów. Przypominamy historię wyjątkowego lokalu.
Reklama
Wśród krakowskich kawiarni zdarzają miejsca szczególne. Takie, których klimat na stałe wrył się w tkankę Krakowa – tam wciąż dźwięczy melodia, w powietrzu unoszą się pospiesznie sklecone rymy, noc jest zawsze młoda, a dziewczyna piękna (nawet jeśli to tylko czar zasłyszanych miejskich legend). Choć dziś Piwnica pod Baranami czy Jama Michalika są już pewnym reliktem, to komu taki relikt przeszkadza?
Nie wszystkie kawiarnie miały tyle szczęścia. Róg ulic Karmelickiej i Podwala. Dziś ten budynek raczej mijamy w pośpiechu, w biegu na przystanek tramwajowy, w najlepszym wypadku na spektakl.
Trudno powiedzieć o jakiejś spójnej wizji tego miejsca, jest raczej nieudolnym patchworkiem zabytkowej kamienicy i socjalistycznej myśli praktycznej. A pomysły były, i to szumne (miał tu nawet powstać polski Harrods). Niestety lata mijają, a kamienica straszy w najlepsze.
Złote czasy lokalu
Esplanada została założona w 1912 roku przez Karola Wołkowskiego, prowadził ją przez 18 lat, by następnie oddać kawiarnię we władanie synowi, który dbał o gości do 1936 roku. Później lokal przejął Jan Bisanz, krakowski potentat gastronomiczny, a jej nazwę zmieniono najpierw na Palace, a następnie na Cristal.
Reklama
Kwatera operacyjna futurystów
Futuryści i formiści ulubili sobie to miejsce tak bardzo, że posiadali tu swoją własną boczną salkę zwaną – “Gałka Muszkatołowa” (ponoć nazwę zawdzięczała pewnej wiszącej lampie, która kształtem miała przypominać gałkę właśnie), bywała także określana mianem “kwatery operacyjnej futurystów”.
Bywały tu największe sławy polskiego futuryzmu m.in. Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Tytus Czyżewski, Jan Brzękowski, Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, a także Leon Chwistek i Henryk Gotlib. W Gałce widywano także Anatola Sterna, Aleksandra Wata czy Witkacego. Ponoć to właśnie tu, w latach 30-tych, można było wysłuchać jednych z pierwszych w Krakowie koncertów jazzowych.
Esplanada była populanym miejscem nie tylko dla artystów. Podczas I wojny światowej spotkała się tu także grupa wybitnych matematyków – Stefan Banach, Otton Nikodym, Hugon Steinhaus i Witold Wilkosz. Mówi się, że to właśnie tu, przy kawiarnianym stoliku, zrodził się pomysł powołania Towarzystwa Matematycznego.
Po II wojnie światowej budynek został przejęty przez Spółdzielnię “Praca”, a w 1950 roku ulokował się tu dom handlowy.
