Jednym z największych wyzwań w pracy konserwatora zabytków, jest świadomość odpowiedzialności za obiekty. Ważne jest, żebyśmy sobie uświadomili perspektywę czasową. Nie chodzi nam o to, żeby zabytki zachowały się w dobrym stanie przez 10 czy 50 lat. Jeżeli obrazy czy tkaniny z XVI wieku przetrwały do naszych czasów, powinniśmy zrobić wszystko by zachowały się w dobrym stanie przez kolejne setki lat - pisze Ewa Wiłkojć, Główny Konserwator Zamku Królewskiego na Wawelu – Państwowych Zbiorów Sztuki.
Obiekty, którymi opiekuje się zespół konserwatorów pracujący w Zamku Królewskim na Wawelu, należą do najcenniejszych w Polsce. Ze względu na burzliwą historię, do naszych czasów zachowała się tylko niewielka część materialnego dziedzictwa naszego narodu. Ciąży na nas (jako konserwatorach) ogromna odpowiedzialność. Cieszę się, że dzięki takim projektom jak projekt „Wielokulturowa Rzeczpospolita – Zamek Pieskowa Skała”, możemy realizować naszą misję wykorzystując najnowocześniejsze metody badawcze i najwyższe standardy.
Podstawową zasadą, którą stosujemy jest maksimum prewencji minimum interwencji. W przypadku prewencji, bardzo istotną rzeczą jest dbanie o odpowiednie warunki przechowywania obiektów. W budynkach takich jak Zamek Pieskowa Skała (który same w sobie jest zabytkiem), mamy ograniczone możliwości wpływania na panujące wewnątrz warunki. Podczas projektu „Wielokulturowa Rzeczpospolita – Zamek Pieskowa Skała”, jedno z zadań skupiało się na monitoringu warunków klimatycznych oraz zagrożeń mikrobiologicznych.
Przez dwa lata monitorowaliśmy w regularnych odstępach czasu stan mikrobiologiczny powietrza oraz znajdujących się na zamku obiektów. Do monitoringu włączyliśmy również entomologa, który zidentyfikował potencjalne zagrożenia ze strony owadów. Przy współpracy z mykologami budowalnymi badaliśmy stan zachowania konstrukcji. Wykorzystywaliśmy kamery termowizyjne do identyfikacji potencjalnych nieszczelności w rurach czy stolarce. Wdrożyliśmy również działania mające na celu usunięcie zagrożeń mikrobiologicznych, które zostały zidentyfikowane w piwnicach Zamku Pieskowa Skała.
Tak kompleksowe badania i analizy nie byłby możliwe bez wsparcia z środków zewnętrznych. Niezwykle istotny był również fakt, że mogliśmy współpracować z zespołem naukowców z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, którzy specjalizuje się w temacie ochrony zabytków przed zagrożeniami biodeterioracyjnymi. Prace zespołu koordynowała dr Magdalena Dyda, która łączy bardzo dużą wiedzę teoretyczną z wieloletnim doświadczeniem praktycznym.
Ważnym elementem projektu, było również szkolenie dla pracowników Zamku Pieskowa Skała, które pomogło zwiększyć świadomość zagrożeń i pomóc we wdrożeniu zmian.
Badania zanieczyszczeń powietrza
Wszelkie prace mogły być realizowane dzięki partnerstwu z Norsk Institutt for Luftforskning - Norweski Instytut Badania Powietrza (NILU). Jest on pozarządową organizacją, która od 1969 roku zajmuje się tematyką zmian klimatu, jakości powietrza i konserwacją dorobku kulturowego. Dla zamku szczególne znaczenie miały prowadzone przez NILU badania dotyczące prewencji konserwatorskiej, zwłaszcza patrząc przez pryzmat zanieczyszczeń powietrza w naszym regionie.
Dr Terje Grøntoft reprezentujący powyższą instytucję odpowiedzialny był za badanie stanu powietrza atmosferycznego za pomocą metod pasywnych. Pomiary jakości powietrza przeprowadzone zostały w wybranych punktach wewnątrz i na zewnątrz renesansowego zamku oraz dokonano analizy wpływów zaobserwowanych zanieczyszczeń na dzieła sztuki.
Współpraca pozwoliła na wymianę wiedzy i doświadczeń w zakresie prewencji konserwatorskiej oraz najlepszych praktyk dotyczących prowadzenia projektów międzynarodowych.
W kontekście dziedzictwa kulturowego ważne są zrozumienie źródeł i poziomu zanieczyszczenia powietrza oraz wynikających z niego zagrożeń, a także jego redukowanie. Na jakość powietrza wpływa ilość zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki SO2, tlenkiem azotu NOx, ozonem O3 oraz cząstkami stałymi PM.
Ponadto innymi szkodliwymi substancjami są: siarczki, które powodują śniedzenie srebra, amoniaki, odpowiedzialne za blaknięcie niektórych barwników. Zachodzące reakcje chemiczne obejmują utlenianie, reakcje kwasowe, korozyjne i elektrochemiczne oraz powstawanie soli. Lotne i półlotne związki organiczne mogą tworzyć powłokę, być potencjalnie reaktywne oraz zwiększać zabrudzenia cząsteczkowe i uszkodzenia.
Konserwacja i restauracja wystroju wnętrza kaplicy św. Michała Archanioła w Zamku Pieskowa Skała
Kaplica św. Michała Archanioła w Zamku Pieskowa Skała, według większości badaczy ufundowana została przez wojewodę krakowskiego i starostę lanckorońskiego Michała Zebrzydowskiego, który odziedziczył zamek w 1640 roku Prace musiano przerwać w latach 1655-57, gdy zamek został zaatakowany podczas potopu szwedzkiego. W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego pojawia się informacja, że biskup krakowski Andrzej Trzebicki wydał w 1661 r. pozwolenie na odprawienie mszy w kaplicy, dlatego też mogła być już częściowo ukończona.
Konserwacja i restauracja wystroju wnętrza kaplicy pw. św. Michała Archanioła trwała od maja 2022 roku do lutego 2023 roku i stanowiła następstwo etapu badawczo-analitycznego, a także konserwacji technicznej przeprowadzonej w latach wcześniejszych.
Głównym celem konserwacji i restauracji było przywrócenie dobrego stanu technicznego wszystkim elementom wystroju oraz powrót do pierwotnego, wczesnobarokowego wyglądu wnętrza kaplicy. Założenie to wiązało się z odsłonięciem i konserwacją pierwotnej dekoracji malarskiej oraz rekonstrukcją jej częściowo zachowanych imitacji marmurowych okładzin, która pierwotnie obejmowała ściany, kamieniarkę a także sztukaterię wnętrza. Spełnienie celu konserwacji wiązało się także z koniecznością zasłonięcia dekoracji malarskich pochodzących z XX wieku i wprowadzeniem w tych partiach rekonstrukcji barokowej polichromii.
Eksponowane dekoracje malarskie pochodzące z lat 30. XX wieku tworzyły dysonans stylowy i artystyczny we wczesnobarokowym wnętrzu kaplicy, ale równocześnie stanowiły świadectwo historii obiektu. Ich pełna konserwacja techniczna i estetyczna oraz późniejsze zabezpieczenie i zasłonięcie było kompromisem pozwalającym osiągnąć cel restauracji wnętrza i wyeksponować pierwotne wartości zabytkowe.
Zadanie realizował zespół konserwatorski w składzie: Inga Widlińska (kierownik prac), Franciszek Polański, Magdalena Pryszcz, wspierany przez techników konserwacji: Annę Bojko, Kingę Bruckman de Renstrom, Tomasza Buczka, Marcina Ciołczyka, Krystynę Ciołczyk, Waldemara Ciołczyka, Jagodę Kubiela-Klocek, Natalię Kubiela, Hanię Kujda, Arkadiusza Serafin, Jamesa Sierżęga, Kingę Szawara.
Niezwykle pomocne w procesie konserwacji okazały się wcześniejsze badania i analizy przeprowadzone przez polskie i norweskie zespoły badawcze, a także prace badawcze z zakresu historii sztuki realizowane przez Wiktorię Kałwak w trakcie trwania zadania. Poszukiwania analogii dla wystroju wnętrza kaplicy pomogły stworzyć koncepcję rekonstrukcji prawdopodobnego, wczesnobarokowego wyglądu wnętrza, a także charakteru marmoryzacji.
Zamek Królewski na Wawelu finalizuje projekt Wielokulturowa Rzeczpospolita – Zamek Pieskowa Skała. Zrealizowano dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię oraz z budżetu państwa. Program KULTURA. Mechanizm Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2014-2021. Działanie 1: poprawa zarządzania dziedzictwem kulturowym Poddziałanie 1.1.: Restauracja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego.
Przedruk za Dziennikiem Polskim.
Reklama
