Czy status arcydzieła przysługuje tylko pojedynczej kreacji artystycznej? Na Wawelu nie mamy problemu z zaprzeczeniem tak ograniczonego traktowania spuścizny poprzedników.
Nie trzeba przekonywać, iż to właśnie cała, homogeniczna kolekcja arrasów Zygmunta Augusta, a nie tylko pojedyncze tapiserie, to arcydzieło europejskiego renesansu.
Analogicznie rzecz się ma z Wawelem – świętym wzgórzem Polaków – który także dziś jawi nam się jako kreacja kolejnych pokoleń przeświadczonych o wyjątkowości tego miejsca na mapie, ale nade wszystko jego odrębności w świecie zbiorowych emocji, aspiracji i pamięci historycznej. I to właśnie jest fenomenem w rzeczywistości nieustannie targanej konfliktami, a konglomerat różnorodnych dzieł sztuki ocalonych z lat największej świetności Wzgórza i sprowadzonych w XX i XXI w. jest niezaprzeczalnym arcydziełem.
Najpierw bowiem myślimy o miejscu, a potem dopiero o Kaplicy Zygmuntowskiej, Głowach Wawelskich, Szczerbcu czy przejmującej Golgocie Kändlera.
Dzisiejszy obraz Wawelu ukształtowała zbiorowa aktywność rodaków, którzy w 1880 r. na posiedzeniu sejmu galicyjskiego we Lwowie uchwalili ofiarowanie Franciszkowi Józefowi na rezydencję zdewastowanego zamku wawelskiego. Skutkowało to odzyskaniem wzgórza w 1905 r. i długotrwałym procesem odnowy.
Już w 1882 r. Jan Matejko złożył pierwszy dar dla Wawelu – monumentalny Hołd pruski. Notabene w Sali Senatorskiej możemy aktualnie po raz pierwszy oglądać szkic olejny do tego arcydzieła. Szerokim echem odbiła się „składka centowa na odnowienie Wawelu” Aleksandry z Borkowskich Ulanowskiej, która tuż przed wybuchem II wojny światowej spowodowała wzbogacenie naszej kolekcji o szereg pierwszorzędnych dzieł sztuki. 788 cegiełek (spośród 6330) tkwiących w murze obwodowym prowadzącym do historycznego wjazdu na Wzgórze zaświadcza o najsłynniejszej akcji zbiorowego zaangażowania na rzecz odnowienia Zamku, zainicjowanej przez Adolfa Szyszko-Bohusza w 1921 r.
W tych kategoriach traktujemy pokaz sreber Funduszu Obrony Narodowej (FON) – świadectwa zbiorowej troski naszych rodaków o suwerenność kraju. I co prawda balowa torebka: dodatek do kobiety w tańcu, toposu piękna, pozostaje tylko mniej lub bardziej luksusowym akcesorium stroju, a monetowy kubek czy pałacowy lichtarz jedynie niemym świadkiem staropolskich uczt.
Zastanówmy się jednak, czy któreś z tych sreber, a zwłaszcza cały ich zbiór przechowywany w przyziemiach wieży górującej nad poznańskim Rynkiem – to nie arcydzieło?
113 zabytków wybranych z 2,5 tonowego zbioru srebra, pochodzącego z Funduszu Obrony Narodowej, zobaczycie na wystawie czasowej „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej. Arcydzieła?” – zaprasza Dariusz Nowacki, kurator zbiorów złotnictwa Zamku Królewskiego na Wawelu.
