Swego czasu (chyba dziesięć lat temu) zaproponowałam, by każda kadencja Rady Miasta mogła podjąć decyzję odnośnie najwyżej dwóch pomników w przestrzeni publicznej. Wtedy radni potraktowali ten pomysł niezbyt poważnie, ale wysyp pomników w mieście skłania do powrotu do tej idei.
Reklama
A pomników ci u nas dostatek, w dużej części całkiem niezłych. W Krakowie pomniki pokazały się dość późno, ponieważ dopiero w XIX wieku. Spróbuję zebrać informacje o nich w jednym miejscu, aby można się ostatecznie przekonać, ile pomników Kraków posiada.
Zacznę od pomników na Plantach.
W 1817 roku senator Wolnego Miasta Krakowa Feliks Radwański (senior) zgłosił projekt niwelacji wertepów i urządzenia publicznej promenady. W latach 1820-22 rozpoczęła się rewitalizacja terenów północnych przy Kleparzu i Wesołej i to w tym miejscu powstały pierwsze miejskie plantacje.
Krakowianie nazywali Planty plantacjami, jednak nazwa wzięła się przede wszystkim do czasownika: plantować, czyli "równać powierzchnie gruntu, niwelować teren". Dzisiaj planty liczą ponad dwadzieścia hektarów powierzchni, a ich obwód to cztery kilometry. Pracami nad ich utworzeniem najpierw kierował Feliks Radwański (junior), a następnie Florian Straszewski, który w 1830 roku utworzył fundację na rzecz utrzymania Plant.
Planty stały się też pierwszą galerią wystawianych pomników. Pierwszym był właśnie pomnik twórcy Floriana Straszewskiego. – jest to wspaniały obelisk postawiony w środku skweru przy zbiegu ulicy Basztowej i Westerplatte. Pomnik wykonał Edward Stehlik w 1874 roku z granitu tatrzańskiego.
Medalion z podobizną Floriana Straszewskiego ozdabia obelisk wraz z umieszczoną poniżej tablicą: "Floryan Straszewski - główny uczestnik w założeniu plantacyj" oraz "Ku wdzięcznej pamięci zasług założenia i utrzymania tych przechadzek za uchwałą Rady Miasta Krakowa ze składek obywateli i zasiłku miejskiego".
Uroczyste odsłonięcie odbyło się w 1875 roku. Potem już Planty stały się miejscem upamiętnienia postaci, wydarzeń, osób. Pomników jest bodajże osiemnaście, poza nimi były tam kapliczki, fontanny etc.
Idąc wokół Plant od ul. Podzamcze do ul. św. Idziego (zgodnie z ruchami wskazówek zegara) spotkamy następujące pomniki:
1.Pomnik-ławeczka polskich matematyków Stefana Banacha oraz Ottona Nikodyma
Odsłonięty 14 października 2016. Rzeźba prof. Stefana Dousy. Pomnik powstał z inicjatywy prywatnej – pracowników UJ (opłacony w całości przez inwestora). Miasto wyraziło zgodę i oddało grupie matematyków i fizyków ławeczkę. Miejsce jest istotne, ponieważ tam spotykali się matematycy rozważający znaczące problemy naukowe. Banach mieszkał nieopodal i często siadywał z Nikodymem najprawdopodobniej na ławkach niedaleko od tej, na której umieszczany jest ich pomnik..
2.Pomnik Tadeusza Żeleńskiego (Boya)
Pomnik odsłonięty w 1985 r. jest dziełem Edwarda Krzaka.
3. Pomnik Grażyny i Litawora
Powstał w 1884 roku dla uczczenia Adama Mickiewicza. Jest dziełem Alfreda Dauna. Zlecił jego wykonanie dr. Henryk Jordan. Uroczyste odsłonięcie nastąpiło w 1886 roku.
4. Pomnik kardynała Adama Sapiehy
Powstał w 1976 r. Projekt Augusta Zamoyskiego. Znajduje się przed kościołem franciszkanów przy ul. Franciszkańskiej. W przemówieniu z okazji odsłonięcia pomnika kard. Sapiehy w Krakowie, w 1976 r. ówczesny arcybiskup Karol Wojtyła nazwał kardynała „wielkim synem swojej ojczyzny, stanowczym w trudnych momentach, odważnym ponad miarę jakiejkolwiek przeciętności, niezwykłym mężem dziejów i Polski”
5. Na ścianie cerkwi św. Norberta umieszczony jest pomnik ofiar Wielkiego Głodu na Ukrainie
Odsłonięty w 2008 roku. Jest on upamiętnieniem ofiar klęski głodu, która miała miejsce na terenie dzisiejszej centralnej i wschodniej Ukrainy w latach 1932-1933. W wyniku tego ludobójstwa (Wielki Głód został uznany przez polski Sejm za ludobójstwo uchwałą z 6 grudnia 2006 roku) życie straciło co najmniej 3,3 mln ludzi.
6. Pomnik Mikołaja Kopernika
Powstał w 1900 r. Jest dziełem Cypriana Godebskiego. Pierwotnie stał na dziedzińcu Collegium Maius (od 1900 roku) Pierwotnie został zaprojektowany jako fontanna o czym do dziś świadczą odpływy i koperty u dołu cokołu do wlewu wody. Na obecnym miejscu, u wylotu ul. Gołębiej przed Collegium Witkowskiego jest od roku 1953.
7. Pomnik Lilli Wenedy
Powstał w 1885 r. jest dziełem Alfreda Dauna, kamienną rzeźbę zastąpiono w 1897 roku odlewem z brązu. Rzeźba na cokole, ufundowana przez miejskiego radnego dr. Henryka Jordana, poświęcona jest pamięci wielkiego poety i zapoczątkowała prywatne fundacje na Plantach.
8. Pomnik Artura Grottgera
Pomnik jednego z czołowych polskich malarzy okresu romantyzmu, który wsławił się szczególnie pracami na temat powstania styczniowego). Odsłonięty w 1903. Pomnik został ufundowany przez artystów polskich,. Jest dziełem Wacława Szymanowskiego,
8.Pomnik Tadeusza Rejtana.
Inicjatorem jego powstania był prawdopodobnie Stefan Rejtan, jeden z ostatnich przedstawicieli rodu. Wykonany został pomiędzy 1856 a 1859 rokiem w fabryce Lilpop, Rau i Loewenstein w Warszawie. Do Krakowa pomnik trafił jako dar rodziny Rejtanów pod koniec lat 80. XIX wieku. Oficjalne odsłonięcie pomnika w Krakowie miało miejsce w czerwcu 1890 roku. W lutym 1946 pomnik zniszczony przez wichurę został zdemontowany, a popiersie Rejtana trafiło do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Pomnik został odtworzony dopiero w 2007 roku.
9.Pomnik Jadwigi i Jagiełły
Powstał w 1886 r. Według projektu Karola Knausa wykonany przez Oskara Sosnowskiego. Pomnik upamiętnia 500-lecie unii polsko-litewskiej (Unia w Krewie).
10. Pomnik Harfiarza (Bojana)
Poświęcony pamięci bardzo niegdyś popularnego romantycznego poety Bohdana Zalewskiego.
11. Jeden z najmłodszych pomników – Jana Matejki, który został odsłonięty w 2013 roku.
Jest to rzeźba prof. ASP Jana Tutaja, który ufundowany został przez urząd miasta z okazji 175. rocznicy urodzin i 120. rocznicy śmierci Jana Matejki.
12. Pomnik Michała Bałuckiego powstał w 1911 r.
Jest dziełem Tadeusza Błotnickiego To popiersie jednego z najbardziej cenionych krakowskich komediopisarzy Michała Bałuckiego, ufundowane w 1901 roku z inicjatywy Koła Artystyczno-Literackiego. Na Plantach pomnik stanął 10 lat później. W 2017 roku pomnik został odnowiony. I wtedy też został przesunięty o około metr. Wcześniej był posadowiony zbyt blisko drzewa, pod którego naporem przechylał się.
13. I ostatni z pomników poświęcony konkretnej osobie to tablica poświęcona żołnierzowi z czasów okupacji niemieckiej i sowieckiej. Był nim pułkownik Narcyz „Wiatr” Zawojna.
Działacz polskiego ruchu ludowego, żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. Uczestnik kampanii wrześniowej, w której walczył w szeregach1 Pułku Strzelców Podhalańskich. Po jej zakończeniu organizował podziemne struktury ruchu ludowego .
Wyżej przypomniane pomniki stanowią zaledwie tylko część tych, które są w Krakowie. W następnych odcinkach chcę pokazać inne miejsca, które mogą się poszczycić obfitością znajdujących się pomników.
Dziękuję za uwagi pana Marka Lasyka , który przejrzał jeszcze raz Planty i podsunął mi parę pominiętych przeze mnie pomników. A więc uzupełniam.
14.Obok kawiarni „Zakopiańska” możemy znaleźć niewielki pomniczek Fryderyka Chopina autorstwa Czesława Dźwigaja.
15. Naprzeciwko Urzędu Wojewódzkiego znajduje się Krzyż wraz z obeliskiem upamiętniający śmierć robotników. W 1936 roku. załoga fabryki czekolady Suchard ogłosiła strajk w sprawie podwyżek. Dołączyli do niej robotnicy z Semperitu, innych zakładów, szewcy, bezrobotni. Policja brutalnie tłumiła wystąpienia. Pogrzeb ofiar na cmentarzu Rakowickim stał się w wielką manifestację, Kardynał Stefan Sapieha zabrał głos w sprawie tragicznych wydarzeń, uznając racje strajkujących. Pod Krzyżem znajduje się napis: „Ofiarom komunistycznej prowokacji”.
16.U wylotu ulicy Jagiellońskiej jest figura Matki Boskiej Łaskawej pochodząca z 1771 roku.
I wreszcie na końcu naszej wyliczanki
17. Rzeźba Marii Jaremy zatytułowana "Fontanna”.
Historia :Fontanny” długa i barwna. Nie zaakceptowano pomysłu Jaremy i dość długo jej rzeźba była krytykowana, ale kto teraz to pamięta.
Reklama
Niewykluczone, że coś pominęłam i nie zauważyłam. Chcę pokazać Państwu krakowskie pomniki znajdujące się w różnych częściach miasta. Będę zajmowała się przede wszystkim pomnikami, a nie rzeźbami umieszczanymi w przestrzeni miasta. O rzeźbach może tez napiszę, ale to już będzie kolejny temat analizujący społeczną przestrzeń Krakowa.
