Wystawa Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady przybliża prace artystów, pochodzące z polskich i niemieckich publicznych kolekcji etnograficznych oraz zbiorów prywatnych.
Przedstawione zostaną m.in. rzeźby Władysława Chajca „Hitlerowcy” (1967), Adama Zegadły „Wspólna dola” (1969), Wacława Czerwińskiego „Ostatni uścisk” (1983), Zygmunta Skrętowicza cykl „Auschwitz” (1963), Jana Staszaka „Gaz” (1969), Jana Wojtarowicza „Deutsche Fabriken” (ok.1970) i obrazy Adama Czarneckiego „Wygnanie Żydów z Pierzchnicy” (1959) i „Żydy do roboty” (1965-67).
Są to dzieła, które opowiadają o wojnie, widzianej z bardzo bliskiej perspektywy. Część z nich celowo lub przypadkiem ujęła Zagładę, pokazując ją jako tragedię Żydów, martyrologię Polaków lub uniwersalny dramat ludzkości. Widzimy je jako skomplikowane obiekty złożone z różnych impulsów; ich twórcami są artyści, ale także kolekcjonerzy, etnografowie, kustosze i kuratorzy, ideolodzy… Najstarsze przedstawienie to malowanka datowana ok. 1948 roku, niedawno ujawniona w archiwaliach Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Przedstawia pojmanie Żydów, autorem jest Sławomir Kosiniak z Zalipia. Najnowsza praca to „Jedwabne” Jana Kowalczyka, zrobiona na zamówienie niemieckiego kolekcjonera w 2017 roku.
Wybrane prace zostały sfotografowane przez Wojciecha Wilczyka. Artysta tworząc serię Powiększenia (2016-2018), skupił się na spojrzeniach twórców, którzy stają się świadkami lub postronnymi. Wojciech Wilczyk kieruje nasz wzrok w ślad za nimi, w stronę ofiar i sprawców. Seria ta współtworzy wystawę.
Wystawa mierzy się z wieloma pytaniami: w jakich okolicznościach prace te powstawały? Kto je wykonywał? Z jakim nastawieniem? Kto kupował, zamawiał i zbierał takie sceny? Czy były pokazywane? Jakiej publiczności?
Co w ogóle przedstawiają? Jak na nie patrzeć?
Czy przechowały spojrzenie na śmierć?
I kim my sami jesteśmy, kim stajemy się, skonfrontowani z tym, co przedstawiają?
O wystawie Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady
Wystawa powstała jako rezultat przedsięwzięcia naukowego. Wyjściowe pytanie badawcze dotyczyło poszukiwania wizualnych wypowiedzi artystów o Zagładzie w zbiorach etnograficznych. Szybko pojawiły się kolejne. Co się dzieje z tego rodzaju przedstawieniami dzisiaj? Jakie są biografie takich przedmiotów? O czym konkretnie mówią te przedstawienia? Jakie emocje je otaczają? Badania, które rozpoczęły się w 2016 roku w Polsce i w Niemczech, polegały na kwerendach w instytucjach i kolekcjach prywatnych (m. in. w kolekcji Ludwiga Zimmerera, Mariana Pokropka, Leszka Macaka, Waltera Graetza, Louisa Galinskiego i innych), rozmowach z artystami (m. in. Romanem Śledziem z Malinówki pod Lublinem, Jarosławem Furgałą z Brzegu, Włodzimierzem Naumiukiem z Kaniuków, Janem Kowalczykiem z Koszalina) oraz ich potomkami, wywiadów z kolekcjonerami, a także kustoszami zbiorów i kuratorami wystaw. Badania przeprowadzili autorzy wystawy: Erica Lehrer, Roma Sendyka, Wojciech Wilczyk, Magdalena Zych.
Wszystkie prace, do których udało się dotrzeć, były dokumentowane. Spośród przeszło 400 sfotografowanych dzieł ok. 60 bezpośrednio zawiera nawiązania do Zagłady. Są to zarówno jej przedstawienia, jak i komentarze, nie zawsze oczywiste. Na wystawie będzie można zobaczyć m. in. rzeźby Władysława Chajca („Hitlerowcy” 1967), Adama Zegadły („Wspólna dola” 1969), Wacława Czerwińskiego („Ostatni uścisk”, 1983), Zygmunta Skrętowicza (cykl „Auschwitz” 1963), Jana Staszaka („Gaz” 1969), Jana Wojtarowicza („Deutsche Fabriken” ok.1970 ) i obrazy Adama Czarneckiego („Wygnanie Żydów z Pierzchnicy” 1959 i „Żydy do roboty” 1965-67).
Przedsięwzięcie stanowi część europejskiego projektu badawczego Transmitting Contentious Cultural Heritages with the Arts: From Intervention to Co-Production: TRACES (2016-2019) realizowanego w ramach programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020 Reflective Society. Jego celem jest interpretacja spornego dziedzictwa.
Badania proponowane przez zespół TRACES mają eksperymentalny kształt i polegają na budowaniu wielostronnej współpracy między akademią, instytucjami muzealnymi oraz artystami.
Kuratorzy wystawy: Erica Lehrer, Roma Sendyka, Wojciech Wilczyk, Magdalena Zych
